Celem pracy jest zarysowanie najważniejszych wątków filozofii wolności Jeana-Paula Sartre’a. Autor w pracy stara się zawrzeć najważniejsze elementy sartrowskiej ontologii, będącej podstawą filozofii wolności – pojęcia wolności, odpowiedzialności oraz złej wiary. Następnie pokazuje, jakie znaczenie dla wolności człowieka ma obecność Innego będącego jej ontologiczną i etyczną granicą. W tym celu autor przedstawia rozważania Sartre’a na temat jednostki i jej relacji z innymi ludźmi. Tekst jest także próbą zestawienia egzystencjalistycznej myśli Sartre’a z komunitarystyczą koncepcją podmiotowości Charles’a Taylora.

Kategoria integralności może być różnie rozumiana. Autorzy tekstów zamieszczonych w tomie opierają się na koncepcji Kena Wilbera AQAL. Głównymi jej składowymi są koncepcja Czterech Ćwiartek, ujmująca w sposób systemowy rzeczywistość i pozwalająca analizować związki między różnymi jej fenomenami, oraz Dynamika Spiralna, dotycząca rozwoju kulturowego, systemów i świadomości człowieka. Perspektywa integralna znalazła wyraz w ich publikacjach począwszy od 2005 roku, wcześniej – w praktyce akademickiej, a zwieńczeniem tego wstępnego etapu poszukiwań wilberowskich była konferencja naukowa „Ciało – Edukacja – Umysł” (2008) (...) i monografia pod tym samym tytułem (2010). Koncepcja Wilbera wzbudziła zainteresowanie w środowisku pedagogicznym akademickim i wśród praktyków. Między innymi Marzanna Bogumiła Kielar w monografii Integralna wizja Kena Wilbera i jej zastosowanie w edukacji (2012) dokonała rekonstrukcji koncepcji Wilbera, Zbigniew Kwieciński nawiązał do niej w wystąpieniu otwierającym VIII Zjazd Pedagogiczny w 2013 roku. Na UMK odbyły się też studia podyplomowe „Dyrektor jako lider oświaty”, których treści zostały skonstruowane na podwalinach koncepcji AQAL Wilbera. Do tej pory ukazały się następujące nasze monografie, w których AQAL zastosowano jako narzędzie opisu i wyjaśniania: P. Błajet, Ciało w kulturze współczesnej (2006), B. Przyborowska, P. Błajet, Szkice o wychowaniu agonistycznym (2008), P. Błajet, Miłość. Rozwój. Wychowanie (2010), P. Błajet, Od edukacji sportowej do olimpijskiej (2012), B. Przyborowska, Pedagogika innowacyjności: między teorią a praktyką (2013), P. Błajet, (Nie)przypadkowa edukacja (2016). „Kategoria integralności w edukacji” stanowi pokłosie licznych spotkań i dyskusji z myśleniem Wilbera w tle lub jako wątkiem wiodącym, stanowi rozszerzenie i pogłębienie, autorski wkład, a czasami krytyczną analizę myśli tego autora. (shrink)

Artykuł zawiera analizę wykorzystania kategorii afordancji w koncepcjach socjologicznych, podejmujących problematykę relacji pomiędzy strukturą społeczną a jednostkowym sprawstwem. W tekście skoncentrowano się na dwóch koncepcjach, które stanowią próbę ujęcia tej relacji w spójnym podejściu teoretycznym i bez popadania w skrajny determinizm społeczny oraz nadmierny indywidualizm. Są nimi krytyczny realizm i koncepcja habitusu Pierre’a Bourdieu. Kategoria afordancji jest przedstawiona w artykule jako użyteczne narzędzie do opisu relacji między podmiotem a środowiskiem, które to narzędzie pozwala zwrócić uwagę na czynnik materialny (...) w badaniu struktur społecznych, przy jednoczesnym uznaniu aktywnej roli podmiotu w ich współtworzeniu. Szczególnie obiecujące jest tu osadzenie afordancji w koncepcji poznania rozproszonego, wykorzystywanej w socjologii do badania tzw. struktur socjotechnicznych. ----------------------------------------- Zgłoszono: 30/04/2023. Zrecenzowano: 15/02/2024. Zaakceptowano do publikacji: 24/04/2024. (shrink)

W niniejszym artykule podejmuje się próbę przeanalizowania zaprezentowanych przez Edytę Stein w O zagadnieniu wczucia opisów relacji między uczuciami, osobą oraz wartościami. Pokaże się przede wszystkim, na czym polega postulowana przez Stein korelacja między osobą a wartościami. Istotne dla tego celu będzie zarysowanie Stein fenomenologii uczucia. W artykule wskazuje się na problematyczność niektórych ujęć proponowanych przez autorkę. Zwraca się uwagę przede wszystkim na niedostateczność analizy przedmiotowej strony uczuć oraz istoty wartości. Centralnym punktem krytyki jest jednak pogląd Stein, traktujący czucie wartości (...) oraz uczucia jako dwa kierunki jednego przeżycia. Pokazuje się, czym w ujęciu autorki jest osoba oraz w jaki sposób dochodzi do jej fenomenologicznej konstytucji. Stawia się również omawiane zagadnienia w kontekście intersubiektywności. Argumentuje się, że według Stein własne życie emocjonalne człowieka posiada istotne znaczenie dla rozumienia innych osób. Analizę O zagadnieniu wczucia pogłębia się przez wskazanie na pewne zmiany w ujęciu zagadnień aksjologicznych w późniejszych rozprawach Stein. (shrink)

Artykuł dotyczy zagadnienia, w jakim sensie można stosować kategorię wyjaśnienia do interpretacji filozofii matematyki Kurta Gödla. Gödel – jako realista matematyczny – twierdzi bowiem, że w wypadku matematyki mamy do czynienia z niezależnymi od nas faktami. Jednym z owych faktów jest właśnie rozwiązywalność wszystkich dobrze postawionych problemów matematycznych – i ten fakt domaga się wyjaśnienia. Kluczem do zrozumienia stanowiska Gödla jest identyfikacja założeń, na których się opiera: metafizyczny realizm: istnieje uniwersum matematyczne, ma ono charakter obiektywny, niezależny od nas; optymizm (...) epistemologiczny: jesteśmy wyposażeni w wystarczająco dobre środki poznawcze, aby uzyskać wgląd w owo uniwersum. Pojęcie rozwiązania problemu matematycznego Gödel rozumie znacznie szerzej niż jako podanie matematycznego dowodu – chodzi raczej o znalezienie wiarogodnych aksjomatów, prowadzących do rozwiązania. Stawiany w artykule problem analizuję na przykładzie hipotezy kontinuum. (shrink)

Bogusław Wolniewicz – polski tłumacz Pism semantycznych Gottloba Fregego – przełożył termin Bedeutung na język polski jako „znaczenie”, zauważając w przypisie, że wątpliwości, jakie może budzić w tym przypadku użycie tego słowa, budzi również użycie w języku niemieckim przez Fregego słowa Bedeutung. Jednocześnie Wolniewicz, w tym samym przypisie, twierdzi, że „to, co Frege nazywa znaczeniem znaku, pokrywa się z tym, co w dzisiejszej terminologii semantycznej zwykło się nazywać »denotacją« albo »denotatem«” (Frege, 2014a, s. 62, przypis 27). W niniejszym artykule (...) postaram się przedstawić rozumienie Fregowskiej kategorii znaczenia (Bedeutung), które oddawałoby sposób, w jaki posługiwał się nim niemiecki filozof, tj. zarówno w odniesieniu do nazw, zdań, jak i predykatów. W części pierwszej przedstawię pokrótce wzajemny stosunek podziałów na przedmioty i funkcje oraz na sens i znaczenie wyrażeń. W drugiej zarysuję sposób, w jaki Frege podchodził do problemów językowych i filozoficznych. W części trzeciej dokonam szczegółowej interpretacji kategorii znaczenia dla nazw, zdań pojedynczych i złożonych, a także predykatów. Część ostatnia dotyczy kwestii Fregowskiego realizmu, która jest kluczowa z punktu widzenia późniejszych krytyk forsowanej przeze mnie interpretacji Bedeutung. (shrink)

Praca jest poświęcona negacji dyskursywnej (metajęzykowej). Omawiane są jej funkcje (np. sprostowanie, uwypuklenie, zaskoczenie), rodzaje (np. implikacyjna, językowa, prozodyczna) i własności (np. pozorna sprzeczność, pragmatyczne odkodowanie, przytoczenie, a nie użycie, brak konstrukcji z prefiksem „nie”, brak konstrukcji z zaimkami negatywnymi). Następnie rozpatrzona została możliwość, że negacja dyskursywna jest jedynie szczególnym przypadkiem innych rodzajów negacji, w szczególności negacji kontrastywnej lub illokucyjnej. Dalej postawiono pytanie, czy w przypadku negacji dyskursywnej mamy do czynienia ze zjawiskiem semantycznym czy pragmatycznym, jak również, czy jest (...) możliwe ujęcie negacji dyskursywnej w ramach mechanizmu konwersacyjnego nazywanego „przywołaniem echem”. (shrink)

Artykuł podejmuje namysł nad kategorią lektury z perspektywy estetycznej. Śledzi rozmaite spo­soby użycia tego pojęcia i różne sensy kryjące się za figurą czytania, nie zawsze pokrywające się z tradycyjnymi definicjami odnotowywanymi współcześnie w słownikach. W punkcie wyjścia leży rozpoznanie, że kategoria lektury ma dziś szerokie zastosowanie, tzn. jej przedmiotem są nie tylko utwory piśmiennicze czy literackie. Artykuł stara się odpowiedzieć na pytanie, co sprawia, że pojęcie lektury bywa tak chętnie aplikowane do przestrzeni estetycznej i dlaczego czytaniu poddawane są także (...) zjawiska – co szczególnie frapujące – o wyraźnym wizualnym nacechowaniu, do których zasadniczo przystaje przede wszystkim postawa widza, a nie czytelnika. O atrakcyjno­ści lektury jako narzędzia służącego do kontaktu ze zjawiskami o charakterze pozaczytelniczym decyduje splot jej właściwości. Lekturę można bowiem traktować z jednej strony jako dyspozycję mentalną i poznawczą, służącą wyjaśnianiu znaczeń, a z drugiej strony jako praktykę, która ma swoje psychosomatyczne, sensualne, percepcyjne uwarunkowania. To dzięki temu tak dobrze sprawdza się w przestrzeni estetycznej, pozostając m.in. w symbiotycznej relacji z oglądaniem. (shrink)

Sprawiedliwość jako kategoria etyczno-prawna pozostaje w ścisłym związku z prawem tak naturalnym, jak też pozytywnym. Powiązania te są wszakże tego rodzaju, że umożliwiają traktowanie sprawiedliwości jako odrębnej struktury w ramach ogólnego ładu moralno-prawnego. Dzięki temu również w obrębie etyki chrześcijańskiej istnieje pokaźna literatura poświęcona problematyce oplecionej około tego pojęcia. W czasie, kiedy łacina była w powszechnym użyciu, często pojawiały się traktaty pod tytułem De iustitia bądź De iure et iustitia. Z chwilą, kiedy w filozofii i etyce górę (...) wzięły języki narodowe, sprawiedliwość nadal przyciąga ku sobie uwagę autorów. Owszem krąg zainteresowania się tą problematyki rozszerzył się na teoretyków innych także, poza chrześcijańskich filozofów. Panujący w tym świecie pluralizm doktryn etycznoprawnych spowodował, ze zamiast coraz klarowniejszego pojecia sprawiedliwości mamy coraz więcej znaków zapytania, niekiedy wręcz zasadniczych trudności odnośnie do właściwego rozumienia tego pojecia. W tym stanie poglądów narzuca się konieczność skonfrontowania stanowiska etyki chrześcijańskiej z głoszonymi dziś koncepcjami. Dobrą po temu okazję stwarza praca znanego w Polsce i zagranicą filozofa i teoretyka prawa Ch. Perelmana. Nie jest to autor tak w świecie naukowym populamy, jak np. J. Rawls, ale właśnie jego prace dostarczają najlepszego materiału dla realizacji postawionego sobie przed chwilą celu. (shrink)

"Kapitał społeczny ludzi starych na przykładzie mieszkańców miasta Białystok" to książka oparta na analizach teoretycznych i empirycznych, która przedstawia problem diagnozowania i używania kapitału społecznego ludzi starych w procesach rozwoju lokalnego i regionalnego. Kwestia ta jest istotna ze względu na zagrożenia i wyzwania związane z procesem szybkiego starzenia się społeczeństwa polskiego na początku XXI wieku. Opracowanie stanowi próbę sformułowania odpowiedzi na pytania: jaki jest stan kapitału społecznego ludzi starych mieszkających w Białymstoku, jakim ulega przemianom i jakie jest jego zróżnicowanie? Ludzie (...) starzy są tu postrzegani jako kategoria społeczna, czyli zbiór osób podobnych do siebie pod względem społecznie istotnych cech (takich jak wiek, posiadane role społeczne i świadomość korzystania ze świadczeń społecznych), którzy są świadomi tego podobieństwa i swojej odrębności od innych. Przyjmuje się ponadto, iż osoby takie przekroczyły 60. rok życia. Zakłada się też, że w zasobach ludzkich skumulowany jest kapitał ludzki, społeczny i kulturowy. Kapitał społeczny jest tu ujmowany szeroko jako potencjał współdziałania osadzony w powiązaniach międzyludzkich i normach społecznych, który może przynosić korzyści osobom, grupom i społeczeństwom. W części teoretycznej przedstawiono informacje o starości jako etapie w życiu jednostki, wyjaśniono pojęcie ludzi starych, omówiono społeczne teorie starzenia się, historyczne czynniki oddziaływające na położenie kategorii społecznej ludzi starych, zmiany ich miejsca w społeczeństwie polskim w trakcie transformacji ustrojowej i na początku XXI wieku, możliwe konsekwencje wzrostu długości życia w warunkach demokracji i kapitalizmu oraz charakterystykę problemu starzenia się ludności Białegostoku jako miasta pogranicza. Zaprezentowano też różnorodne koncepcje kapitału społecznego, sfery jego oddziaływania na rozwój społeczno-gospodarczy, jego stan w Polsce oraz wytyczne do strategicznego budowania jego zasobów. Przybliżono również wybrane informacje o aktywności ludzi starych w życiu publicznym, społecznym i gospodarczym jako kluczowych cechach ich kapitału społecznego. Porządkując różne stanowiska teoretyczne, wyniki badań i dane statystyczne, dążono do powiązania wielu rozproszonych źródeł w przekonaniu, iż jest to istotne w celu określenia i zagospodarowania zasobów kapitału społecznego seniorów, jak również niwelacji opóźnienia polskiej socjologii w zakresie badań nad ludźmi starymi. Pomimo, iż za podstawową perspektywę teoretyczną publikacji uznana została koncepcja kapitału P. Bourdieu, autor bierze również pod uwagę propozycje badawcze J.S. Colemana, R.D. Putnama, F. Fukuyamy, A. Giddensa, P. Sztompki i A. Sadowskiego. Drugi rozdział zawiera określenie ram metodologicznych badań przeprowadzonych na potrzeby tej publikacji. Omówiono przyjęte założenia badawcze oraz przybliżono sposób i przebieg realizacji badań. Przede wszystkim zdecydowano się na korzystanie z metody jakościowej i zastosowanie techniki wywiadu swobodnego ukierunkowanego. Uznano, iż podmiotowy kontakt z ludźmi starymi umożliwi dokładniejsze rozpoznanie kontekstu, w którym znajdują się zasoby ich kapitału społecznego. Jest to ważne, gdyż przenoszenie na rodzimy grunt opracowanych za granicą interpretacji działań ludzi starych i rozwiązań aktywizujących, może okazać się nieskuteczne lub wywołać negatywne efekty zewnętrzne. Ponadto w literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na niedostatek badań gerontologicznych zgodnych z paradygmatem interpretatywnym. Badaniu poddano 26 respondentów w wieku od 60 do 89 lat żyjących w mieście Białystok związanych z jedną z dwóch różnych instytucji: Domem Pomocy Społecznej i Uniwersytetem Trzeciego Wieku. Poprzez porównywanie osób znajdujących się na dwóch biegunach aktywności społecznej możliwe było dostrzeżenie podobieństw i różnic w ich wyposażeniu kapitałowym, a zarazem w osiągniętych w ciągu życia pozycjach w strukturze klasowej i zasobach służących pomyślnej starości6. W trzecim rozdziale przedstawiona została część wyników analiz empirycznych. Przybliżono tu sposób, w jaki ludzie starzy myślą o podobnych sobie przodkach i osobach współczesnych, a także czynniki, w zależności od których zmienia się ich pozycja społeczna w mieście oraz problemy społeczne, jakie uznają za najważniejsze dla ludzi starych. Analizie poddano opinie o ich czasie wolnym, szansach i barierach aktywności ekonomicznej. Wyróżniono typy kapitału społecznego ludzi starych w zależności od instytucji, z którymi są związani oraz podejścia do postrzegania i wykorzystywania zróżnicowania wewnętrznego seniorów. Omówiono wizerunek seniorów w środkach masowego przekazu. Publikacja nie zawiera ścisłego zakończenia. W ostatnim rozdziale wskazano jedynie na główne wnioski płynące z badań oraz na potencjalne dalsze kierunki analiz. Uzupełnienie tego podejścia stanowią zamieszczone w aneksie zestawienia oddolnych technik budowania kapitału społecznego oraz podstawowych cech Miast Przyjaznych Starszemu Wiekowi. Z opracowania tego z pewnością będą mogli skorzystać nie tylko naukowcy zajmujący się tematyką ludzi starych, ale i pracownicy socjalni, politycy, pracodawcy, przedstawiciele mediów i organizacji pozarządowych oraz obywatele Białegostoku i innych miast. ** "Social Capital of Old People on the Example of Bialystok Residents" is a book based on theoretical and empirical study, which presents an issue of diagnosing and using of old people social capital in the local and regional development processes. This issue is significant because of the threats and challenges associated with process of rapid ageing of Polish society at the beginning of 21st century. Publication, in particular, is an attempt to give answers to the following questions: what is the state of old people social capital in Bialystok, what transformations it undergoes and how is it differentiated? In this study old people are viewed as a social category, which is a set of people similar to each other in terms of socially significant features (such as age, possessed social roles and awareness of received social benefits), who are aware of these similarities and differences between each other. Moreover, it is assumed, that such persons exceeded the 60 years of age. It is also assumed that human, social and cultural capital is accumulated in the human resources. Social capital is recognized here broadly as a potential for collaboration embedded in interpersonal relationships and social norms that may benefit individuals, groups and societies. The book consists of three chapters. The first, which is the theoretical part of work, includes information about: old age as a stage of individual life and explanation of the old people notion. It discusses social theories of ageing, historical factors affecting on the social position of old people category, changes in their place in Polish society during the system transformation and in the early 21st century. It describes the possible consequences of increased life expectancy for democracy and capitalism - including the concepts of society for all ages, silver economy. It also features ageing population issue, as well as social policy towards the elderly and old age in Bialystok as the borderland city. A variety of social capital concepts were presented; the spheres of its influence on socio-economic development, its status in Poland and guidelines for strategic building of its resources. Selected information on the activity of old people in public, social and economic life as key features of their social capital was brought closer. Putting various theoretical positions, results of research and statistical data in order was aimed to link many dispersed sources considering that it is relevant to identify and develop seniors' social capital resources, as well as leveling the delay of Polish sociology research on the elderly. Fundamental theoretical perspective of publication is the concept of capital according to P. Bourdieu. However, the proposals of J.S. Coleman, R.D. Putnam, F. Fukuyama, A. Giddens, P. Sztompka and A. Sadowski were also used. The second chapter contains a methodological framework for the purposes of study. Research assumptions, method and course of implementation of studies were discussed. The study is based on the qualitative method and the application of in-depth interview techniques. It was considered that the personal contact with old people will be more accurate than other research techniques to identify the context in which they social capital resources can be found. It is important because the transfer of developed abroad activating solutions and interpretations of old people actions may be ineffective or have negative external effects in the Polish context. Moreover, in the Polish science literature attention is paid to scarcity of gerontological research in accordance with the interpretive paradigm. Study involved 26 respondents aged 60 to 89 years living in Bialystok associated with one of two different institutions: nursing home for the elderly and University of the Third Age. By comparing the persons on two extremes of social activity it was possible to see similarities and differences in their capital equipment, and also in achievements of the life positions in the class structure and resources aimed at successful ageing. The third chapter presents the empirical analysis of the research results. This part outlines the way in which old people think about their ancestors and contemporary people. It also shows factors according to changes in their social position in the city, social issues which they consider most important for old people, their opinions about leisure time, opportunities and barriers of economic activity and types of old people social capital depending on the institution with which they are associated. Approach to the perception and use of internal disparities of seniors were also discussed. The analysis additionally contains the evaluation of senior citizens image in the polish mass media. This publication does not contain a strict ending. It only identifies the main conclusions of the research and potential directions of future analysis. Above all, older people could improve their position not by demanding increases in social benefits from which major parts are often taken away by their family members, but by highlighting their human, social and cultural capital. It is necessary to create favorable conditions for social and professional life of old people and their cooperation with members of local communities. Important role in this regard is played by institutions implementing three tasks: stimulating senior citizens' desire to satisfy previously unrealized needs; creating relationships between them so that they can solve their own problems and work for the others; and providing legal, social and vocational guidance. Stimulating cooperation between existing public, commercial and non-governmental sector organizations may serve to achieve these goals. The dissemination of bottom-up techniques of social capital building and checklist of essential features of Age-friendly Cities may also be important. -/- . (shrink)

Kategoria prawdy budzi kontrowersje od czasów filozofii starożytnej aż do współczesnej. W związku z dyskusjami na temat korespondencyjnej, klasycznej teorii prawdy powstały teorie nieklasyczne, łączące pojęcie prawdy z oczywistością, skutecznym działaniem, koherencją, powszechną zgodą itp. Ostra polemika próbuje w ogóle wyeliminować kategorię prawdy. Powstaje pytanie: czy taka radykalna krytyka jest słuszna i uzasadniona? Wydaje się, że jest ona przesadna. Celem artykułu jest argumentacja za tezą, że prawda — jako wartość i norma („wzorzec”, element systemu odniesienia itp.) — jest (...) niezbywalna przy epistemicznej ocenie twierdzeń, które mają swoje konsekwencje teoretyczne i praktyczne. Strukturę artykułu wyznaczają następujące punkty: (1) krytyka kategorii prawdy, (2) prawda jako wartość i (3) prawda jako norma w systemie odniesienia. W punkcie wyjścia przyjmuję syntetyczną charakterystykę prawdy sformułowaną przez Michaela P. Lyncha w jego monografii pt. Prawda i życie. Dlaczego prawda jest ważna (2020): (a) Prawda jest obiektywna. (b) Prawda jest wartością, jest dobra. (c) Prawda jest wartościowym celem dociekań. (d) Prawda jest wartościowa ze względu na nią samą. Prawda faktycznie jest wartościowa, umożliwia bowiem stwierdzenie, że ktoś myli się, kłamie, popełnia krzywoprzysięstwo, manipuluje kimś w życiu osobistym czy społecznym. Oprócz tego, bez kategorii prawdy nie można nawet stwierdzić — jak to usiłuje czynić sceptycyzm — że prawdą jest, iż prawda nie jest czymś wartościowym, godnym uwagi itp. Kategoria prawdy — pełniąca funkcję poznawczego celu i normy — pomimo różnych kontrowersji jest wciąż niezbywalna przy ocenie wartości logicznej zdań (i wyrażanych przez nie twierdzeń). Kategoria prawdy jest semantyczna, lecz jej rozpoznawanie — uznawanie zdania przez kogoś za prawdziwe (czyli asercja) — jest kategorią pragmatyczną. Stwierdzana post factum skuteczność działania, podjętego na podstawie jakiegoś zdania, jest mocną racją za tym, aby dane zdanie uznać za prawdziwe. Respekt dla prawdy jest lepszy niż jego brak. (shrink)

Kategoria struktur metodologicznych wprowadzona przez Zygmunta Hajduka jest kategorią nową, nieużywaną dotąd w rozważaniach metodologicznych i niemającą w nich ugruntowanego miejsca. Dlatego można zapytać o funkcję, jaką miałaby ona pełnić w metodologii nauk, oraz ojej przydatność jako ogólnego pojęcia metodologicznego. Zasadnicze pytanie, jakie stawiam to: czy wprowadzony przez Z. Hajduka termin struktury metodologiczne może służyć jako najogólniejsza kategoria wyznaczająca przedmiot badań metodologii nauk? Odpowiadając negatywnie na to pytanie, przedstawiam argumenty, jakie przemawiają przeciwko używaniu pojęcia struktur metodologicznych (...) w ten sposób. Moja argumentacja przebiega w następujący sposób. Przywołując funkcjonujące w metodologii nauk zasadnicze sposoby rozumienia nauki, ujęcie metodologii nauk wyznaczone przez Szkołę lwowsko-warszawską i tradycję metodologiczną KUL, będącą jej kontynuacją, typy metodologii, współczesne anglosaskie ujęcia filozofii nauki oraz rozumienie analizy metodologicznej, próbuję wskazać w miarę całościową mapę kategorii metodologicznych wyznaczających przedmiot badań metodologii nauk. Następnie odnoszę do niej kategorię struktur metodologicznych jako wyznaczającą, moim zdaniem zbyt wąsko, przedmiot badań metodologii nauk i przeprowadzam krytykę pojęcia struktur metodologicznych jako najogólniejszej kategorii wyznaczającej przedmiot badań metodologii nauk. Wskazuję także na niekompletność zaproponowanej przez Z. Hajduka listy struktur metodologicznych, którymi zajmuje się metodologia nauk. (shrink)

Schopenhauer uważa, że wzniosłe uczucie między dwojgiem osób zawsze jest wyrazem miłości płciowej, perfidnie wywołanej i atrakcyjnie ukazanej przez wolę życia. W gruncie rzeczy w miłości chodzi o to, aby właściwie dobrane jednostki łączyły się w pary i płodziły dzieci, przedłużając w ten sposób trwanie gatunku, a ostatecznie - zapewniając odpowiednią jakość i trwałość życia jako takiego. Osoby oszukane przez wolę życia zwykle nie osiągają spełnienia ani szczęścia, a ich jednostkowe egzystencje naznaczone są trudnym do zniesienia bólem i (...) cierpieniem. Schopenhauerowska metafizyka miłości płciowej ujawnia stosowane przez wolę kryteria absolutne i relatywne w doborze kochanków, rozpatruje kwestię rzadkiego fenomenu miłości metafizycznej oraz wskazuje na możliwość częściowego wyzwolenia się spod wpływu woli i zadbania o własne dobro. (shrink)

Aktualność badania spowodowana współczesnymi tendencjami srategicznego rozwoju Ukrainy skierowanego przede wszystkim na eurointegrację. Coraz więcej Ukraińców decyduje na podjęcie studiów w Polsce, którzy potrzebują poznania języka polskiego w stopniu pozwalającym swobodnie komunikować i opanowywać określone gatunki oraz wyrażać towarzyszące im funkcje językowe. Ustawienie zadania przewiduje analizę kategorii odbiorców kursów języka polskiego oraz ustalenie typologii i przyczyn najczęściej popełnianych błędów podczas uczenia się języka polskiego przez osoby słowiańskojęzyczne, na podstawie własnych doświadczeń autorów w nauczaniu języka polskiego jako obcego w Centrach (...) Języka i Kultury Polskiej w Zaporożu i w Berdiańsku. Głównym celem artykułu jest omówienie najczęściej spotykanych błędów pojawiających się podczas uczenia się języka polskiego jako obcego przez studentów ukraińsko- i rosyjskojęzycznych i przyczyny ich pojawienia się. Metodologia przewiduje wykorzystanie metod strukturalno-funkcjonalnych, porównawczych, aksjologicznych i innych metod i podejść, które pozwoliły na dogłębną analizę przedstawionych problemów i wytypowanie błędów popełnianych przez słuchaczy kursu języka polskiego. Za najważniejsze przyczyny błędów uznano homonimię międzyjęzykową oraz wpływ interferencji negatywnej. Analiza ostatnich badań i publikacji świadczy o aktualności podjętego tematu pod względem zwiększającej się popularności i atrakcyjności języka polskiego wśród Ukraińców oraz wzmocnienia i rozwoju relacji, jak politycznych tak i międzyludzkich między Ukrainą a Polską. (shrink)

Artykuł traktuje komiksy Chmielewskiego jako realizację fantastyki groteskowej. Autora artykułu interesuje przede wszystkim groteska językowa. Nieco mniejszą, lecz także istotną rolę pełnią w analizowanym komiksie motywy związane z antyutopią. Dzięki temu komiksy wydane po 1990 roku stają się odbiciem swoich czasów. Związek komiksów z fantastyką naukową polega na tym, że rzeczywistość komiksów jest obficie wypełniona motywami zaczerpniętymi ze współczesnych i dawnych utopii i utworów SF oraz aluzjami do tej lektury.

W artykule jest suponowana opozycja między statyką i dynamiką nauki. Przez naukę rozumiemy głównie nauki empiryczne, zwłaszcza przyrodnicze, lub nauki ścisłe (sciences), inaczej: matematyczne przyrodoznawstwo. Przy doborze kategorii jako przedmiotu podjętych analiz kierowano się racjami badawczymi oraz odwołującymi się do praktyki naukowej i metanaukowej. Kontekstowe objaśnienia tych obiektów relatywizowano do sytuacji poznawczej potencjalnych odbiorców. Uwzględniano zarówno adeptów, jak i profesjonalnie zainteresowanych refleksją nad czynnościowo i wytworowo ujmowaną nauką. Podjęte zagadnienia są rozpatrywane poprzez stopniowe dyskusje aspektywnie wyselekcjonowanych problemów. W rozpatrywanej (...) perspektywie należą do nich: ramowe stanowiska; terminy-klucze; statyka/dynamika nauki; rewolucje w filozofii nauki; dwa konteksty; nowa filozofia nauki; nurt normatywny i deskryptywny; kategoria rewolucji naukowych; super-, supra- i maksiteorie jako jednostki ponadteoretyczne; problematyka aksjologiczna; pluralizm filozofii nauki; problem / teoria problemu; wartość — kategoria z zakresu aksjologii epistemicznej; dalsze zagadnienia filozofii nauki; charakterystyka opracowania. (shrink)

„Obcość” i „inność” nie są synonimami. Oba określenia znajdują zastosowanie zarównow świecie ludzi, jak i w obrębie rzeczywistości pozaosobowej. Jednak kategoria obcości stosowanajest częściej w odniesieniu do rzeczywistości interpersonalnej niż do rzeczywistościskładającej się z obiektów pozaosobowych. „Obcość” bywa rozumiana jako określenie radykalniejszeniż „inność”. Posiada też negatywny wydźwięk emocjonalny. W przypadku gdyokreśla człowieka, sygnalizuje nie tylko jego inność, ale też sugeruje negatywny charakternaszego stosunku wobec niego. Paradoksalnie to właśnie obcość, a nie inność – pod warunkiemże zostanie przezwyciężona – odsłania (...) etycznie rozumianą Twarz drugiego człowieka.Dopiero przezwyciężenie obcości, a nie inności, pozwala rozpoznać bliźniego. (shrink)

Celem artykułu jest odsłonięcie nowych sensów symbolicznych _Cmentarzyska_ Władysława Stanisława Reymonta poprzez poddanie tekstu oglądowi z perspektywy widmontologii, koncepcji filozoficznej i metodologii badawczej autorstwa Jacques’a Derridy. Szczególnie istotny jest dla niej motyw światła i cienia oraz emersji, stopniowego wyłaniania się obiektów z mroku. W tekście światło kojarzone jest z wiedzą, informacją, dźwiękiem rozmowy, zaś ciemność oznacza milczenie, napięcie i oczekiwanie. Zwycięstwo światła nad cieniem ma silne konotacje symboliczne, zarówno w kontekście religijnym – triumf dobra nad złem, jak i filozoficznym – (...) oświecenie wypierające obskurantyzm. W teorii Derridy rola światła jest nierozerwalnie związana z kategorią obecności, objawienia istnienia. Filozof dekonstruuje to klasyczne znaczenie, wprowadzając pojęcia widm, śladów oraz odraczania apokalipsy, rozumianej jako odsłonięcie prawdy. Analiza widmontologiczna prowadzi do konstatacji, że osobiste doświadczenia autora stały się źródłem widma rewolucji, zaś tekst jest manifestacją jego nawiedzenia. Czerwień _Cmentarzyska_ to wcielenie apokalipsy, zapowiedź kataklizmu nadciagającego nad fabryczne miasto, z pewnością inspirowane Łodzią przełomu XIX i XX stulecia. (shrink)

Punktem wyjścia moich rozważań jest przekonanie, że poznanie nadal wymaga filozoficznego namysłu. Kantowski transcendentalizm i wyrastające z niego bezpośrednio lub pośrednio – filozofie Fichtego, Hegla, Marksa, Nietzschego, Husserla i Heideggera wyznaczają obszar teoretyczny, w którym pytanie o poznanie stawiane jest w nowy sposób, już nie w szacie naturalistycznej czy psychologistycznej. Ze względu na zawartość pojęciową tego obszaru i wypracowany w nim sposób filozofowania, problem poznania staje się w nim zagadnieniem ontologicznym, tzn. możliwe staje się pytanie o to, jaka jest ontyczna (...) struktura poznania. Odpowiedzi na to pytanie mogą być oczywiście różnorodne. W artykule przedstawiona jest jedna z nich. Fundamentalną kategorią.pojęciową proponowanej konceptualizacji, poznania jako fenomenu ontycznego jest pojęcie uspołecznienia. W perspektywie tej kategorii poznanie jawi się jako autodynamiczna historyczność, która ma strukturę interakcji społecznych włączonych w całość ludzkiej działalności. Dzięki uwzględnieniu szerszego kontekstu ontycznego, w którym realizuje się poznanie, możliwe jest wyjaśnienie sposobu uczestniczenia w poznaniu przedmiotów. (shrink)

Autor niniejszego artykułu stawia tezę, iż w _Biblii Paulistów_, w szczególności zaś w tłumaczeniu Ewangelii i Psalmów, zastosowano tylko pozornie „język współczesny”, gdyż jej tekst w wielu wypadkach zapożycza pełne frazy z _Biblii Tysiąclecia_. Powstaje w ten sposób pewna hybryda językowa, mieszająca język potoczny i już utrwalony tradycją „polski styl biblijny”. Tezę tę ilustrują liczne przykłady oparte o analizowany tekst. Kolejną poruszaną kwestią jest teoretyczna i praktyczna zasadność samego faktu sięgania po język współczesny, a w istocie po język potoczny (...) w przekładzie Pisma Świętego. Z teoretycznego punktu widzenia jest to jednoznacznie sprzeczne z tradycją wyznaczoną przez _Wulgatę _św. Hieronima, którego przekładowy język naruszał kanony łaciny cycerońskiej (a więc języka naturalnie brzmiącego dla ówczesnego wykształconego odbiorcy) w trosce o jak największą wierność wobec oryginału. Święty Hieronim zderzał łacinę ze strukturami składniowymi języka hebrajskiego, w wyniku czego powstała pewna nowa jakość, odbierana jeszcze długi czas później jako „dobroczynny zgrzyt językowy” (sformułowanie A. Bermana), prowadzący również do poszerzenia zasobów języka docelowego. Ta zasada została przyjęta w późniejszych katolickich przekładach Biblii, w tym w przekładzie ks. Jakuba Wujka, i odrzucona dopiero przez nową tradycję protestancką zainaugurowaną przez Marcina Lutra. Z praktycznego natomiast punktu widzenia wolno zadać pytanie o duszpasterską skuteczność używania takiego języka i sięganie do tradycji protestanckiej w sytuacji, gdy kościoły protestanckie Europy pustoszeją mimo propozycji „chrześcijaństwa ułatwionego”. (shrink)

Odtworzenie założeń antropologicznych filozofii historii i wolności ludzkiej Merleau-Ponty'ego możliwe jest jedynie w konfrontacji z myślą Husserla i stanowiskami strukturalistycznymi. Merleau-Ponty polemizuje z francuską orientacją neokantowską. Orientacja ta tak określa podstawową kategorię a priori, iż pojawia się na jej gruncie nieprzezwyciężalny dualizm ja transcendentalnego i ja empirycznego, ja myślącego i obiektu myśli. Krytykując neokantyzm, Merleau-Ponty znajduje się pod silnym wpływem Husserla. Husserl proponuje nowe spojrzenie na "temat transcendentalności", głębsze od Kantowskiego. Kant nie potrafił przezwyciężyć "kryzysu nauki europejskiej" interpretując Galileuszowską wizję (...) matematyzacji natury Jako aprioryczną strukturę podmiotu ludzkiego. Nie udało się odsłonić duchowych źródeł nowożytnego traktowania natury, jego sensu dla człowieka. Brak również u autora "Krytyki czystego rozumu" obecności problematyki bezwzględnego pierwszeństwa prerefleksyjnego kontaktu z bytem. Husserl uwyraźnia potrzebę skonstruowania bardziej radykalnej, tj. bliższej realnych źródeł ludzkiego istnienia, wersji a priori (aprioryzmu). Opiera się on na podstawowym założeniu priorytetu tego, co przeżyte prerefleksyjnie w stosunku do syntezy naukowej. Prerefleksyjność posiada swą immanentną organizację, którą można utożsamić z językiem naturalnym. Wychodząc od prerefleksyjności przeżycia świata i naturalności języka można zbudować przejście od konkretności percepcji do idealności obiektu logiczno-naukowego. Właściwie określona kategoria a priori pozwala stworzyć nowy typ refleksji filozoficznej, który umożliwia zniesienie dualizmu ja transcendentalnego i ja empirycznego, i który można określić Jako "nieskończoną medytację". Pojawia się także możliwość potraktowania podmiotu ludzkiego już nie w perspektywie pozaczasowej aktywności konstytutywnej, formalizującej i syntetyzującej materiał dany z zewnątrz, lecz jako wszechstronnie aktywnego uczestnika sytuacji biosocjokulturowej. Jednakże w pełni twórcza kontynuacja poszukiwań fenomenologicznych Husserla przez Merleau-Ponty'ego jest możliwa dzięki zainteresowaniom strukturalizmem. Wykorzystanie myślenia strukturalistycznego jest u Merleau-Ponty'ego pochodną lektur teoretyków behawioryzmu, psychoanalizy i teorii postaci, dopełnionych lingwistyką strukturalną i etnosocjologią. Pojęcie struktury ma duży walor operacyjno-metodologiczny w naukach humanistycznych, a jej znaczenie dla filozofii wyraża się w tym, że jest ona "miejscem unaoczniania się sensu", zarazem narzędziem, jak i obiektem rozumienia. Operowanie strukturami umożliwia wyjście poza konstelację: podmiot-przedmiot, dominującą od Kartezjusza do Hegla. Pozwala także zobaczyć podmiot ludzki w świecie społeczno-historycznym, człowieka poprzez obecność w świecie i uspołecznienie poprzez człowieka. (shrink)

Jedną z konsekwencji przyjmowania podmiotowej perspektywy w etyce jest coraz bardziej szczegółowy opis właściwości samego podmiotu moralnego ujmowanego jako wyjątkowe indywiduum. Takie podejście prowadzi do fundamentalnego dla etyki pytania: jak połączyć wyjątkowość indywidualnej sytuacji podmiotu moralnego z uniwersalnością sądów moralnych? Barbara Chyrowicz w książce Widok stąd. Dlaczego działamy tak, a nie inaczej? opisuje różne elementy składające się na wyjątkowość sytuacji moralnej oraz rysuje dwie strategie rozwiązania problemu uniwersalizacji: kantowską, odwołującą się do kategorii wolności, oraz arystotelesowską, wskazującą na potrzebę samodoskonalenia. (...) W artykule staram się pokazać, że takie strategie podważają jednak dwa przeświadczenia kluczowe dla współczesnej filozofii moralnej: znaczenie indywidualności podmiotu moralnego (Bernard Williamsa) oraz ograniczenia poznawcze związane z opisem sytuacji moralnej i jego niemożliwy do wyeliminowania wartościujący charakter. Akceptacja tych przeświadczeń nie da się pogodzić z tradycyjnym ujęciem etyki, lecz wymaga rozdzielenia ocen moralnych od całościowej oceny aktywności podmiotu dokonywanej w kategoria sensowności życia, akceptacji konstruktywizmu, relatywizmu oraz partykularyzmu etycznego. (shrink)

Artykuł jest poświęcony „unikatowości” i „osobliwości” – zarówno jako terminom, które funkcjo­nują w ramach dyskursu teoretyczno-estetycznego, jak i wyrazom odgrywającym istotną rolę w języku potocznym. Poza kontekstem estetyki i filozoficznej refleksji nad sztuką są one powszechnie wykorzystywane przez podmioty realizujące zadania z zakresu polityki społeczno-kulturalnej do promowania wydarzeń, zjawisk i obiektów, mimo iż zarówno ich etymologia, semantyka oraz pragmatyka językowa wskazują, że są problematyczne. Mają bowiem w swoje definicje leksy­kalne wpisane wartościowanie, a także nabierają dodatkowej wartości oceniającej w (...) różnych kontekstach. Ponadto, bazując na słownikowych definicjach dostrzec można, że „unikatowość” i „osobliwość” są wyrazami funkcjonującymi w rodzinie semantycznej stwarzają­cej istotne ryzyko zatarcia znaczeń poszczególnych słów, czego efektem jest także niejedno­znaczność w estetyczno-normatywnej ocenie zjawisk opisywanych za pomocą „unikato­wości” i „oso­bliwości”, nawet jeśli ujmowane są ściślej, jako terminy naukowe funk­cjo­nujących w dyskursie teoretyczno-estetycznym. Analiza źródłosłowów, charakterystyka normatyw­nego potencjału „unikatowości” i „osobliwości” oraz wyrazów, które są im pokrewne, a także podkre­ślenie roli kontekstu, w jakim występują, zestawiona z podstawowym ich zna­czeniem w wy­branych językach nowożytnych, pozwoli uwidocznić kluczowe problemy językowe w doświad­czeniu potocznym, ale również wskazać istotne z punktu widzenia zagadnień specjalistycznych różnice terminologiczne. (shrink)